Dit artikel is op 3 januari gepubliceerd in dagblad Trouw, een aangepaste versie verscheen op deFusie.
Door Sicco de Knecht en Anne Schuth

Groot, groter, grootst, het zijn de termen die politiek en bestuurlijk Nederland lijken te domineren de afgelopen jaren. Haagse politici dringen aan op grotere gemeentes, superprovincies en ook universiteiten moeten intensiever gaan samenwerken. De werkvloer echter antwoordt met een roep om inhoudelijke aandacht voor de praktijk, en ziet steeds minder vaak heil in grootschalige projecten.

Aan de Vrije Universiteit (VU) uitte dit zich het afgelopen jaar in de vorm van een groep verontruste VU’ers: zij keerden zich met een manifest en een petitie tegen een universiteit die wordt gerund als een commercieel bedrijf. Vlak voor de kerstvakantie kwam deze spanning lokaal tot een botsing: medewerkers en studenten van de Universiteit van Amsterdam (UvA) keerden zich tegen de geplande fusie van de bètafaculteiten van de UvA en de VU.

De beoogde Amsterdam Faculty of Science (AFS) zou een fusie worden van drie, nu al aanzienlijk grote, bètafaculteiten. De fusieplannen staan in de ogen van medewerkers en studenten bol van de aannames en het ontbreekt aan onderbouwing. Het bestuur stelde dat groter beter is en dat daar de meerwaarde in lag.

Denkwijze

Deze denkwijze ligt in lijn met een overtuiging die maar al te vaak opduikt in bestuurlijk Nederland: er bestaan grotere instellingen die beter zijn dan wij, dus we moeten groter worden om beter te zijn. Aangenomen dat er al een relatie tussen omvang en kwaliteit bestaat, is het aannemelijker dat de causaliteit de andere kant op gericht is: betere instellingen trekken mensen aan en worden daarom vanzelf groter.

De belofte die overbleef bij de voorgestelde fusie was dat een grotere faculteit kleine opleidingen zou kunnen redden van bezuinigingen en dat versmelting van onderzoeksgebieden meer Europese beurzen zou aantrekken. De werkelijkheid is dat de meeste bachelor- en masteropleidingen al lang en breed aan de grenzen van hun capaciteit zitten: steeds meer opleidingen krijgen een numerus fixus.

Ook werd duidelijk dat de Europese Unie het voorgestelde instituut niet zou erkennen voor grote subsidieaanvragen; de universiteiten maken meer kans als er meerdere aanvragers op de aanvraag staan – niet fuseren dus.

Het ‘nee’ tegen deze fusieplannen is een opmerkelijke ontwikkeling binnen het hoger onderwijs en de semi-publieke sector. Schaalvergroting en centralisatie zijn al jaren een vanzelfsprekendheid in het onderwijs en de werkvloer heeft veelal weinig in te brengen in de plannen. Prestigieuze projecten zijn goed voor carrière van bestuurders, ook al hebben verscheidene reorganisaties al meerdere instellingen in grote problemen gebracht. De afwijzing van de Amsterdamse plannen laat zien dat er een duidelijke noodzaak en visie moeten zijn voor zulke ingrijpende plannen.

Tegen cijfermatige benadering

Het afgelopen jaar gaven de universiteiten van Zuid-Holland te kennen een fusie te onderzoeken en ook de technische universiteiten praten over verregaande samenwerking. Deze voornemens komen wederom voornamelijk vanuit de bestuurders van deze organisaties, bepaald niet van de werkvloer.

De recente ontwikkelingen bewijzen dat bestuurders wel degelijk kunnen worden teruggefloten als zij verzaken de belanghebbenden te betrekken bij de besluitvorming.

Het wegstemmen van deze fusie valt binnen een steeds luider wordende stem om aandacht voor de eigenlijke taak van universiteiten. Academici, onder meer verenigd in Science in Transition, keren zich steeds feller tegen de cijfermatige benadering van wetenschap en onderwijs. Een universiteit dient zich primair bezig te houden met het verzorgen van onderwijs van hoge kwaliteit en het doen van gedegen wetenschappelijk onderzoek.

Er is niets mis met ambitie, maar laat het de juiste zijn en laat het helder zijn. Rankings, rendement en efficiëntie zijn bijzonder slechte maatstaven voor kwaliteit. De organisatie gaat niet langer zonder protest mee in de grootheidswaan van bestuurders.

Enkele reacties

Hieronder een kleine selectie uit de reacties op twitter.

Grotere universiteit is daarom nog niet beter. Gelukkig schaalvergroting heeft de beste tijd gehad!! http://t.co/RPKsJ4UxZq

— Fatima Elatik ( @FatimaElatik) January 4, 2014

Interessante opinie in @trouw van twee #uva promovendi tegen schaalvergroting in het onderwijs: http://t.co/1dXEGE1XWu

— Jim Jansen ( @jimfjansen) January 3, 2014

Schaalvergroting in onderwijs leidt tot meer bestuurlijke drukte en bureaucratie. Juist schaalverkleining is nodig http://t.co/DlLeHdEONL

— Jan Rotmans ( @janrotmans) January 3, 2014

Jonge promovendi laten van zich horen in Trouw, prima voor het debat @SciTransit http://t.co/BPVxWRLpFM

— Frank Miedema ( @MiedemaF) January 3, 2014